Tablica upamiętniająca odzyskanie przez Polskę dostępu do morza – Gdańsk

W dniach 1-3 VI 1935 roku w Gdańsku odbył się V Walny Zjazd LMiK. Brało w nim udział 848 delegatów na czele z prezesem Zarządu gen. Gustawem Orlicz-Dreszerem. Zjazd rozpoczął się mszą w  kościele Chrystusa Króla (przy obecnej ul. Rogaczewskiego), kazanie wygłosił biskup chełmiński (ze stolicą w Pelplinie) Stanisław Okoniewski, plenarne posiedzenie miało miejsce w  hali widowisko-sportowej przy Fuchswall 6 (ul. Lisia Grobla), skąd pochód uczestników ulicami Gdańska przeszedł do siedziby  Komisariatu Generalnego RP przy Neugarten 27 (ul. Nowe Ogrody). Szczegółową relację, zawarto w 6. numerze czasopisma „Morze i Kolonje” z 1935 roku. Sala była udekorowana zielenią i barwami narodowymi. Centralne miejsce zajmowało popiersie zmarłego Marszałka, po bokach stały poczty sztandarowe poszczególnych okręgów LMK. Na wniosek gen. Orlicz-Dreszera zebrani uczcili jego pamięć minutą milczenia. Po oficjalnym otwarciu Zjazdu przez prezesa miejscowego oddziału LMK, komandora Józefa  Poznańskiego, przywitał zebranych Generalny Komisarz RP w Wolnym Mieście Gdańsku, min. Kazimierz Papée. Mówca przypomniał o roli Gdańska – miasta, „w którym stała kolebka polskiej idei morskiej, skąd wyruszali na sine wody Bałtyku pierwsi żeglarze polscy, by walczyć o dominium maris, by utwierdzić polskie władztwo nad morzem”.

Dalej wspomniał o Marszałku: „Nawiązując do tradycji Batorych i Wazów, Odnowiciel i Budowniczy Polski Odrodzonej, ś. p. Marszałek Piłsudski powołał do życia w samym zaraniu naszej Niepodległości polską Marynarkę Wojenną. Powierzył jej pieczę nad odzyskanym dostępem do morza, które otwarło nam drogę na świat. I stoimy dzisiaj twardą stopą nad jego bursztynowym brzegiem, świadomi wielkiej prawdy, że navigare necesse est.”

Przemarsz delegatów Ligi Morskiej i Kolonialnej ulicami Gdańska 1 VI 1935
(na zdjęciu: obecną ul. Podwale Grodzkie przy skrzyżowaniu z ul. Elżbietańską)

Ważnym punktem programu stał się przemarsz ulicami Gdańska do siedziby Generalnego Komisarza RP na Nowych Ogrodach. Oddajmy głos sprawozdawcy, podpisanemu literami J. L. (red. Janusz Lewandowski): „W uroczystej, poważnej ciszy przy głuchym tylko werblu bębnów orkiestry kolejowej z Gdyni – szły poczty sztandarowe, powiewały na wietrze krepą okryte sztandary. Za Radą Główną Ligi i grupą oficerów szli – w zwartym szyku czwórkowym – delegaci. Pochód przeszedł w skupieniu, wzdłuż szpalerów ludności i dziatwy szkolnej polskiej w Gdańsku szeregiem ulic aż do Neugarten na dziedziniec, który otacza gmach Kom. Gen. R. P.

Na obszernym dziedzińcu siedziby przedstawiciela Rzeczypospolitej ustawiły się poczty sztandarowe, stanęli delegaci Ligi. Gen. Orlicz – Dreszer zwrócił się do min. Papée, prosząc o przyjęcie od LMK tablicy pamiątkowej, która z okazji 15-lecia odzyskania przez Polskę dostępu do morza została wmurowana w gmachu Komisariatu Gen. R. P., oraz zakończył swe przemówienie okrzykiem na cześć Pana Prezydenta Rzplitej.

Po odegraniu przez orkiestrę hymnu narodowego zabrał głos min. Papée: „W chwili, gdy przyjmuję tablicę ufundowaną przez Ligę Morską i Kolonjalną, stwierdzam, że na straży polskiej idei morskiej dziś tu stoimy i stać będziemy. Jesteśmy szczęśliwi, że Zjazd tegoroczny mógł otworzyć swe obrady w Gdańsku. Nie zapomnimy nigdy o słowach ks. kanclerza Karnkowskiego, że tu, koło gdańskiej latarni, mieszczą się wrota do Korony.

1 czerwca 1935 roku – wmurowanie tablicy

Polska Gdańska potrzebuje, potrzebowała i zawsze potrzebować będzie, a mówiąc słowami wojewody Jana Solikowskiego z r. 1570, Gdańsk zawżdy przy Polsce stał, bez Polski się obejść nie mógł i nie może. Jego własny, nieskrępowany rozwój kulturalny i narodowościowy godził się zawsze i godzi się z rozwojem gospodarczym, opartym na zespoleniu z Polską. Mocną stopą oprzeć się na dwóch portach wybrzeża polskiego było zawsze dążeniem naszych wielkich królów i jest dla nas odziedziczonym po nich nakazem polskiej racji stanu. Custodia maris est portum gedanium – to nakaz Stefana Batorego, który po wiekach odżył i wykonany został rozkazem Marszałka Piłsudskiego z dnia 28 listopada 1918 r. Dzisiejsze nasze pokolenie rozkaz ten przekaże wiernie następnym”.

Orkiestra odegrała marsza Pierwszej Brygady, poczem gen. dyw. Orlicz-Dreszer dokonał osłonięcia tablicy pamiątkowej. Tablica zawiera następujący napis:

„W ROKU ŻAŁOBY PO ZGONIE WODZA NARODU JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO, Z KTÓREGO ROZKAZU BANDERA POLSKA POJAWIŁA SIĘ PO DŁUŻSZEJ PRZERWIE NA BAŁTYKU, DLA UPAMIĘTNIENIA PIĘTNASTEJ ROCZNICY ODZYSKANIA PRZEZ POLSKĘ WOLNEGO DOSTĘPU DO MORZA – VI WALNY ZJAZD DELEGATÓW LIGI MORSKIEJ I KOLONJALNEJ, OBRADUJĄCY U UJŚCIA WISŁY, TABLICĘ TĘ WMUROWAŁ.

DZIAŁO SIĘ W DNIU 1 CZERWCA 1935 ROKU, GDY PREZYDENTEM RZPLITEJ BYŁ PROF. DR. IGNACY MOŚCICKI, PREZESEM RADY MINISTRÓW – PŁK. WALERY SŁAWEK, A KOMISARZEM GENERALNYM W WOLNEM MIEŚCIE GDAŃSKU – MIN. KAZIMIERZ PAPÉE”.

O godz. 16 delegaci Zjazdu odjechali holownikiem z Długiego Mostu na miejsce postoju s/s „Kościuszko”, na którego pokładzie odpłynęli na wyspę Bornholm”.

W czasie rejsu obradowały komisje Ligi. Kończące Zjazd drugie posiedzenie plenarne odbyło się 3 czerwca w Gdyni. Cytując relację z uroczystości, zachowano pisownię i błędne „portum gedanium” (zamiast portus gedanensis) w przemówieniu min. Papéego.

Na zjeździe podjęto decyzję o zbiórce pieniędzy na nowy polski okręt podwodny mający nosić imię Marszałka. Po morskiej wycieczce statkiem pasażerskim SS „Kościuszko” na Bornholm, zjazd zakończono w Gdyni.

Przed 90. rocznicą zaślubin Polski z morzem postanowiono przywrócić tablice. Powołano Komitet, w skład którego weszli m.in. przedstawiciele: Stowarzyszenia Tatarów Polskich, Miejskiej Komendy Policji, Aresztu Śledczego, Koła Przewodników. Pracownicy Archiwum Państwowego wyszukali niemieckie notatki  policyjne, opisujące przebieg uroczystości, w czasie których odsłonięto tablicę, oraz przekład jej tekstu.